Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đắk Nông thành lập năm 2015, được hình thành, phát triển theo các tiêu chí của Mạng lưới Công viên địa chất toàn cầu. Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đắk Nông có diện tích hơn 4.700km2, chiếm hơn 2/5 diện tích tự nhiên của tỉnh Đắk Nông, trải dài trên 06 huyện, thị của tỉnh.

Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đắk Nông nằm ở phía Tây Nam của vùng Tây Nguyên, đoạn cuối dãy Trường Sơn với ranh giới trải dài trên 5 huyện và 1 thành phố gồm huyện Krông Nô, Cư Jút, Đắk Mil, Đắk Song, Đắk G'long và thành phố Gia Nghĩa. Là một phần của cao nguyên M'Nông nên thơ, hùng vĩ, Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đắk Nông là nơi hội tụ các giá trị tiêu biểu về địa chất địa mạo, khảo cổ, văn hóa và đa dạng sinh học đặc trưng của khu vực.

Các giá trị về địa chất, địa mạo

Điểm đặc biệt nhất trong khu vực Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đắk Nông là hệ thống hang động trong đá bazan, phân bố ở khu vực Đray Sáp-Chư R'luh, được phát hiện từ năm 2007. Hệ thống hang động núi lửa này đã được Hiệp Hội Hang động Núi lửa Nhật Bản xác lập kỷ lục Đông Nam Á về cả quy mô, độ dài và tính độc đáo.

Hang núi lửa C7

Trong các hang động còn ẩn chứa nhiều điều bí mật về cơ chế thành tạo, các tổ hợp khoáng vật, đa dạng sinh học và di chỉ khảo cổ… Một trong những cảnh quan địa chất tiêu biểu trong khu vực Công viên địa chất núi lửa Krông Nô – Đắk Nông.

Trong khu vực Công viên địa chất còn có các di sản địa kiểu cổ sinh như các hóa thạch Cúc đá, Sò, Hai mảnh vỏ.. để chứng minh thời kỳ này nơi đây còn là một phần của đại dương rộng lớn.

Ngoài ra, còn có các hồ nước tự nhiên đầy thơ mộng như hồ Ea Snô, hồ Tây... được tạo thành từ các sụt võng kiến tạo, các miệng núi lửa độc đáo và đặc trưng như Nâm Blang, Nâm Kar, Băng Mo.... và hệ thống các thác nước đẹp, hùng vĩ như thác Gia Long, thác Trinh Nữ, Dray Sáp...

Bên cạnh đó, Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đắk Nông còn đa dạng và phong phú các mỏ và điểm quặng khoáng sản bauxit, antimon, thiếc sa khoáng, puzơlan, đá quý và đặc biệt là đá bán quý opal - chalcedon kích thước lớn.

Các giá trị về khảo cổ

Các phát hiện về di chỉ khảo cổ người tiền sử sinh sống trong khu vực hang động núi lửa của Công viên địa chất đã thu hút sự chú ý của rất nhiều nhà nghiên cứu, du khách trong và ngoài nước.

Kết quả nghiên cứu bước đầu cùng với việc thu thập các di vật khảo cổ có mật độ khá dày đặc, ghi nhận đây là dấu tích văn hóa của cư dân Hậu kỳ Đá mới và Sơ kỳ Kim khí có niên đại (6.000 - 3.000 năm) cách ngày nay.

Tektite Thiền viện Trúc Lâm Đạo Nguyên

Các di vật khảo cổ được phát hiện bao gồm đồ đá, đá nguyên liệu và các công cụ đá hình đĩa, rìu ngắn, công cụ mảnh tước, phiến tước, hòn ghè, hòn kê, hòn mài...

Về đồ gốm có rất nhiều loại vật dụng, với độ dày, mỏng khác nhau được làm từ đất sét pha cát. Hoa văn trên các mảnh gốm khá sắc nét và đa dạng như chấm gạch, gạch vải, văn thừng…

Ngoài ra còn có xương động vật, các mảnh xương ống của động vật và có cả xương người tiền sử.

Các giá trị về văn hóa

Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đắk Nông còn là khu vực có bề dày văn hóa, lịch sử, với những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể như: Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên được UNESCO ghi danh tại Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại; di tích cấp quốc gia đặc biệt Đường mòn Hồ Chí Minh và 5 di tích cấp quốc gia khác như: Ngục Đắk Mil, Căn cứ kháng chiến B4 – Liên tỉnh IV, Di tích lịch sử lưu niệm N'Trang Gưh, Địa điểm Chiến thắng Đồi 722 – Đắk Sắk, Địa điểm bắt liên lạc khai thông đường Hồ Chí Minh đoạn Nam Tây Nguyên đến Đông Nam Bộ.

Hát kể sử thi M’nông

Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đắk Nông còn là nơi giúp du khách trải nghiệm đời sống tinh thần đa dạng, phong phú của phần lớn các dân tộc trên địa bàn tỉnh, thể hiện rõ nét qua các tín ngưỡng dân gian, các nghi lễ, lễ hội, ngữ văn dân gian, nghệ thuật diễn xướng, các trò chơi dân gian,...những di sản văn hóa cần được gìn giữ, bảo tồn và phát huy.

Các giá trị về đa dạng sinh học

Khu Bảo tồn thiên nhiên Nâm Nung, Vườn quốc gia Tà Đùng, rừng đặc dụng - cảnh quan Đray Sáp và một phần phía nam của Vườn quốc gia Yok Đôn (xã Ea Pô, huyện Cư Jút) là những nơi lưu giữa các giá trị đặc trưng về đa dạng sinh học của khu vực Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đắk Nông. 

Hệ thống động thực vật trong Công viên địa chất rất phong phú với nhiều giống, loài quý hiếm, có tên trong sách đỏ Việt Nam và thế giới như: Voi, hổ, bò rừng và nhiều loài linh trưởng (Voọc Đen má trắng, Chà Vá chân đen, bò sát, chim Hồng Hoàng, Gà tiền mặt đỏ); Sồi Ba cạnh, Đỉnh Tùng, Sao, Trắc, Giáng Hương, Căm xe...

Hệ động vật quý hiếm có mặt trong Vườn quốc gia Tà Đùng

Đây là tiềm năng lớn để Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đắk Nông phát triển các mô hình du lịch sinh thái, thám hiểm, nghiên cứu về đa dạng sinh học... thu hút các nhà khoa học cũng như du khách trong và ngoài nước đến tham quan, nghiên cứu.

Với các giá trị tiêu biểu nêu trên, có thể nhận thấy rằng Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đắk Nông là tải sản vô vùng quý giá, không chỉ của cộng đồng các dân tộc tỉnh Đắk Nông mà còn của Việt Nam và của nhân loại.

Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đắk Nông được công nhận vào mạng lưới Công viên địa chất toàn cầu UNESCO là một trong những danh hiệu di sản cao quý và có ý nghĩa. Một mặt, danh hiệu này vinh danh những giá trị về khoa học địa chất theo những tiêu chí khắt khe, vẻ đẹp của danh lam thắng cảnh, văn hóa và đa dạng về sinh học của địa phương, mặt khác, đây còn là mô hình phát triển kinh tế – xã hội bền vững mà nhiều quốc gia trên thế giới, nhất là các nước đang phát triển, đang theo đuổi.

Việc xây dựng và phát triển bền vững Công viên địa chất theo định hướng của UNESCO không chỉ góp phần phát triển du lịch, bảo tồn các giá trị di sản của địa phương mà còn góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế của các huyện, thành phố trong vùng Công viên địa chất.

# Tình Lê - baodaknong.vn